In gesprek over lokale experimenten, landmakers, experimenteel bestuur en een mooi voorbeeld van samenwerken.
“De NOVI is voor mij een belangrijke, overkoepelende visie op hoe we de komende jaren met onze ruimtelijke vraagstukken omgaan”, zegt Suzanne Potjer. “Belangrijk dat er een visie is die samenhang zoekt, juist omdat het complexe vraagstukken zijn, en omdat alle overheden en andere spelers in de samenleving ermee gemoeid zijn. Maar toch ontbreken algemene antwoorden tot nu. Laten we daarom met de NOVI vooral kijken naar wat al gebeurt in vaak lokale en kleinschalige experimenten. Daar gaan mensen aan de slag en vinden soms op één plek antwoorden op al die samenhangende vraagstukken.”
Heft in eigen hand
Ze geeft een voorbeeld. In het Friese dorp Reduzum, dat kampt met krimp, hebben de mensen het heft in eigen hand genomen. “De gemeenschap wil zelfvoorzienend zijn en heeft ruim twintig jaar geleden, in coöperatief verband, een windmolen geplaatst. Ze verdienen er geld mee om bijvoorbeeld de schoolbus te laten rijden, en voor verlichting van het voetbalveld. Energietransitie meets burgerinitiatief meets maatregelen tegen krimp! Prachtig. Maar toen de windmolen aan vervanging toe was, bleek een alleenstaand exemplaar niet meer toegestaan. De overheid werkte lang tegen in plaats van dat ze de lokale vernieuwingskracht op waarde schatte en leerde van dit initiatief. Dat moet anders.”
Stapsgewijs leren
Experimenten, en burger- en maatschappelijke initiatieven worden steeds populairder, ziet Potjer in de praktijk. “Niet praten maar doen, met allerlei soorten spelers tegelijk stapsgewijs leren hoe we er komen. Voor de NOVI een goed startpunt: wat kunnen we leren van die plekken? Want daar zit vernieuwingskracht. Maar je ziet ook, zoals in Reduzum, dat mensen die zelf iets willen, vaak tegen barrières aanlopen, op allerlei niveaus. Dat komt omdat de machtsverdeling niet gelijk is. De NOVI zou het mogelijk moeten maken daarop adaptief te reageren.”
Experimenteren en leren
Suzanne Potjer is expert op het gebied van experimenteren en leren in het publieke domein. “De vraag is: leiden al die kleine praktijken tot systeemverandering? Zijn ze in staat om grote veranderingen teweeg te brengen? Want dat hebben we nodig, daarom is er een NOVI. Ik pleit voor meer ruimte voor experiment, maar het institutionele systeem van overheden wat eromheen zit, vlak ik niet uit. Integendeel: het gaat juist om de interactie tussen vernieuwende initiatieven en bestaande instituties. Ze kunnen elkaar versterken: instituties scheppen ruimte voor experimenten, en experimenten helpen instituties leren. Daarover schrijf ik in mijn boek ‘Experimenteel Bestuur’.
Landmakers
Terug naar de talkshow tijdens de NOVI-conferentie, naar het Landmakerskabinet, bedacht en ontworpen door landmakersduo Isis Boot en Anne van Strien. “Landmakers horen bij de NOVI”, zegt Potjer stellig. “Het zijn mensen met lef, die bereid zijn stappen te zetten vanuit hun positie, om met anderen nieuwe dingen mogelijk te maken. Landmakers lopen continu op tegen institutionele grenzen, tegen wat mag. Daarmee vervullen ze een belangrijke rol. Als de institutionele wereld daar oog voor heeft en erop inspeelt, kunnen ze dat heel goed gebruiken als manier om zichzelf te veranderen.”
Grondlicht
Zonder instrumenten komen de Landmakers nergens. In het Landmakerskabinet hingen ze klaar aan twee wanden. “Kies je zo’n instrument, dan is dat empowering. Een manier om te zeggen: dit is wat we echt moeten doen.” In het gesprek hoorden we vervolgens over ‘het grondlicht’: “richt het licht op die kleine plekken waar van alles gebeurt.” De ‘set van schuring’ die je kunt gebruiken in het proces van tegen dingen aanlopen, van tegengestelde meningen. Over de ‘meter van rijpheid’, die helpt te bepalen hoe rijp een idee is. Over ‘de tikkende tijdgeest’, die een gevoel van noodzaak oproept, en ‘de hoge lat’. We zagen de klimaatlaars en natuurlijk ‘de schatkist’. Handige instrumenten die mogelijk ook helpen bij samenwerken.
Ook inwoners
“Samenwerken als één overheid is het credo van de NOVI. Maar natuurlijk gaat het verder; iedereen die een rol wil spelen, moet toegang tot samenwerking in de NOVI hebben, zeker ook inwoners. In mijn stad Nijmegen, wandel ik vaak met mijn hond door de mooie natuur van Veur-Lent, een nieuw stadseiland in de rivier de Waal. Resultaat van een mooie samenwerking, waarin ook bewoners een duidelijke rol speelden.”
Iconisch stadseiland in Nijmegen
Veur-Lent is ontstaan als onderdeel van het programma Ruimte voor de Rivier. “Het is een antwoord dat we met elkaar vonden op de bedreiging die de Waal ooit vormde voor de stad. Niet de dijken hoog optrekken om te beschermen tegen overstroming, maar het water uitwijkmogelijkheid geven. Zo is een plek gecreëerd van nieuwe waarde. Een iconisch stadseiland, dat ruimte geeft aan mens en natuur. Dit is allemaal gelukt juist door de samenwerking, tussen overheden (Rijk, gemeente, provincie, waterschap) en andere partners, en ook door heel goed en langdurig bewoners te betrekken.”
Terugkijken
Bekijk de hele talkshow; ook met Vincent van der Werff (directeur uitvoering NOVI), Mathea Severeijns (algemeen directeur IBA Parkstad), Co Verdaas (hoogleraar gebiedsontwikkeling TU Delft en dijkgraaf) en Marieke van Duijn (Landschappen NL). Gespreksleider: Ruben Maes.
Tekst: Carla van den Bergen