Stefan Kuks, watergraaf van waterschap Vechtstromen geeft zijn visie. En laat als voorbeeld zien hoe drie steden in Twente ondergrondse beken weer boven de grond brachten om ze weer onderdeel te maken van de blauwgroene structuren in het landschap. De NOVI op haar best.
Hoe zorgen we in de nabije en verre toekomst voor een prettige, duurzame leefomgeving, die voorziet in onze behoefte tot wonen, werken en leven? Eenvoudig gezegd is dat de kernvraag van de NOVI voor Stefan Kuks. Soms zullen we voor een antwoord moeilijke keuzes moeten maken, zegt hij. “De NOVI past daarmee in een tijd waarin veel in beweging is.”
Richting kantelpunten
Stefan Kuks is ook lid van de Bestuurlijke Adviesraad van de NOVI. Niet alleen in die rol, ook persoonlijk maakt hij zich zorgen over wat gaande is. “Kijk eens naar de actuele stikstofproblematiek, de toenemende impact van een veranderend klimaat op onze leefomgeving en het verlies aan biodiversiteit. Dit onderstreept dat we iets niet goed doen, dat het anders moet. We bewegen richting kantelpunten, maar kunnen nu met juiste keuzes de koers verleggen. Een richtinggevende NOVI helpt daarbij.”
Leefomgeving als asset
We moeten ons meer bewust zijn van het ‘materiaal’ in onze leefomgeving, zegt Kuks. “In mijn werk als regionale waterbeheerder moet ik waterlopen, stuwen en afvalwaterzuiveringsinstallaties onderhouden en ontwikkelen; het zijn mijn assets, nodig om te doen wat van ons gevraagd wordt. Zo kun je ook stellen dat de hele leefomgeving een asset is van de samenleving. Een noodzaak voor ons bestaan. Dat is zo vanzelfsprekend dat we soms vergeten dat we er continu aan moeten blijven werken. Met grote en kleine ingrepen. De NOVI geeft daar nu richting aan.”
Van nationaal naar lokaal
“Dat zal alleen effectief zijn”, voegt Kuks eraan toe, “als de NOVI niet alleen een vergezicht geeft, maar ook aangeeft hóe we daarop kunnen sturen. Mooi is dat de minister dat al concreet maakte in haar brief aan de Tweede Kamer in het voorjaar van 2020. Zij heeft met een voorkeursvolgorde houvast gegeven voor een redeneerlijn om water positie te geven in ruimtelijke ontwikkelingen. Vanwege het veranderende klimaat moet de beschikbaarheid van water namelijk veel meer leidend zijn bij de inrichting van de ruimte in Oost-Nederland, op de hoge zandgronden. Zo concreet zijn helpt om een richting op nationaal niveau ook lokaal te verankeren.”
Klimaatactieve Stedenband Twente
Hoe water en klimaatverandering lokaal leidend kunnen zijn in de inrichting van de ruimte is goed te zien in Twente. Daar vormen drie steden en waterschap Vechtstromen de Klimaatactieve Stedenband Twente. Een mooi voorbeeld van de NOVI in de praktijk. Kuks: “Van oudsher stroomt water van de stuwwal van Enschede via Hengelo naar Almelo. Van hoog naar laag, door de steden heen. Water werd heel lang om de steden geleid of in buizen onder de grond gebracht. Tot 1970 werd stedelijk afvalwater nog ongezuiverd op stadsbeken geloosd. Het was dan ook geen pretje om er in de buurt te wonen.”
Keuzes durven maken
“Dat is totaal veranderd toen de drie steden, met elkaar verbonden door dit waterspoor, door de logica van het landschap, het water terug boven de grond hebben gebracht. En het onderdeel hebben gemaakt van de stedelijke infrastructuur. Van kilometers lange, nieuwe waterlopen met groenstroken erlangs tot complete reconstructie van de binnenstad en in ere herstellen van een gedempte binnenhaven. Een principe dat internationaal bekend staat als daylighting the streams. Dit als gezamenlijk antwoord op de gevolgen van een veranderend klimaat. Water is nu een welkome gast in de steden en zorgt voor een plezierige, stedelijke leefomgeving. Zo geven we de gebouwde omgeving meer waarde en kwaliteit. Dat hebben we alleen maar voor elkaar kunnen krijgen door integraal te denken en door keuzes te durven maken met oog op de toekomst. Door ‘NOVI’ te denken.”
Op een andere manier leren kijken
Bij dit soort reconstructies in het stedelijke gebied benut je de mogelijkheden om het landschap door te trekken in de stad: landscape urbanism. “Dat landschap is eigenlijk de drager van onze leefomgeving”, zegt Kuks. Daarin zitten alle waarden die we nodig hebben. Ik wil daarom het landschap in mijn beheergebied centraal stellen om er op een andere manier naar te leren kijken. En vervolgens vanuit dat landschap de ruimtelijke ontwikkelingen duurzaam vorm te geven. Dat vraagt iets van de plannenmakers, de beslissers, de gebruikers en de bewoners.”
A window of opportunity
Hoe verder? “Door corona voltrekt zich ook een wereldwijde economische crisis. In veel landen wordt geld vrijgemaakt om die te redden. Nu is ‘groen uit de crisis’ het nationale en Europese adagium. Het goede moment voor de NOVI! A window of opportunity om met vaart de grote maatschappelijke vraagstukken met een ruimtelijke component op te pakken. En de keuzes te maken die daarvoor nodig zijn. Daar helpt een integraal perspectief bij. Daar helpt de NOVI bij.”