Het Programma ONS Landschap is erop gericht om  de waarden en kwaliteiten van onze landschappen te beschermen en te versterken. Dit doen we samen met andere overheden en maatschappelijke partijen. ONS Landschap staat voor Ontwikkelen Nationale Strategie Landschap. Deze benaming van het programma laat zien dat het landschap van ons allemaal is en dat we allemaal waarde hechten aan de kwaliteit van het landschap. Maar het geeft ook aan dat we met ons ruimtegebruik allemaal impact hebben op het landschap. Door het landschap als uitgangspunt te nemen bij ruimtelijke ontwikkelingen, draagt het programma bij aan een mooi, functioneel en duurzaam landschap. Het programma is één van de interdepartementale uitvoeringsprogramma’s onder de NOVI.

De opgaven

Het Nederlandse landschap staat meer dan ooit onder druk. Ruimtelijke ontwikkelingen als verstedelijking,  energietransitie en  schaalvergroting van de landbouw zijn bedreigend voor ons landschap. Zo kunnen  karakteristieke landschappen en open gebieden verdwijnen, en kunnen erfgoedwaarden aangetast worden, met verschraling van de kwaliteit van het landschap ten gevolg. Daarom is behoud en versterking van het landschap als nationaal belang benoemd in de NOVI. ONS Landschap geeft concreet gevolg aan deze beleidsambitie door het landschap te beschermen en te versterken in heel Nederland. Daarnaast heeft ONS Landschap extra aandacht voor een aantal landschappelijk waardevolle gebieden met grote transformatieopgaven, zoals de kustgebieden, Het Groene Hart en het IJsselmeergebied.

Gebiedsgericht

Kust  
Als voorzitter en trekker van het Kustpact helpt ONS Landschap 60 bij de kust betrokken partijen met het ontwikkelen en tegelijkertijd beschermen van de kust. In het Kustpact zijn afspraken gemaakt over een zonering voor de uitbreiding van recreatieve bebouwing in de kustzone, het beschermen van de collectieve waarden en kernkwaliteiten van de kust en over monitoring van de ontwikkelingen langs de kust. Zie ook de Kustpactmonitor.

Groene Hart
LNV en BZK zijn de initiatiefnemers voor dit NOVEX-gebied. Het ontwikkelperspectief wordt in juli 2023 opgesteld door het coördinatie bureau Groene Hart. Zij doet dit samen met de provincies, gemeenten en waterschappen. De opgaven voor verstedelijking, landbouw, natuur, mobiliteit en energie maken dat er in dit gebied sprake is van een stapeling van opgaven die een samenhangende aanpak en ruimtelijke arrangementen (afspraken over ruimtelijke concepten, financiering en andere instrumenten) vereisen.

IJsselmeergebied
Via de werkgroep Omgevingskwaliteit IJsselmeergebied steunt ONS Landschap het Bestuurlijk Platform IJsselmeergebied (BPIJ) bij het zorgvuldig begeleiden van de grote transformaties die op de regio afkomen. Dit doet de werkgroep via het ontwikkelen en toepassen van de handreiking Ruimtelijke Kwaliteit en door het oprichten van het IJ-team, een kwaliteitsteam dat gevraagd en ongevraagd adviseert over de ontwikkeling van het IJsselmeergebied met ruimtelijke kwaliteit. Lees hier de handreiking omgevingskwaliteit IJsselmeergebied.

Nationale parken
Binnen de Nationale Parken bevinden zich de parels van de Nederlandse natuur. Met de ontwikkeling richting de Nationale Parken ‘nieuwe stijl’ worden veel grotere parken gevormd, waarbij ook het kenmerkende cultuurlandschap om de kerngebieden heen wordt betrokken bij het Nationaal Park. Als we deze gebieden (inter)nationaal neerzetten als ‘de parels van het Nederlandse landschap’ dan vraagt dat ook om inzet vanuit het Rijk, voor borging van waarden die op rijksniveau van belang worden geacht.

Landelijk

ONS Landschap geeft op nationale schaal handelingsperspectief aan landschapsinclusief omgevingsbeleid. Het voedt de (boven)regionale beleidsontwikkeling in bijvoorbeeld de omgevingsvisies, omgevingsagenda´s, de NOVI gebieden en het Nationaal Programma voor het Landelijk Gebied (NPLG). Onderwerpen zijn:

Grote bedrijfsvestigingen
Als initiatiefnemer van het programma Grip op grote bedrijfsvestigingen ontwikkelt ONS Landschap handelingsperspectieven om de landschappelijke impact van de snelle groei en verspreiding van grote bedrijfsvestigingen zo klein mogelijk te houden. Zij doet dit samen met EZK, IenW, provincies en andere stakeholders. Als vervolg op bestuurlijke afspraken van april 2022 en de ruimtelijk ordeningsbrief van MVRO doet ONS Landschap voorstellen voor clustering, landschappelijke inpassing en duurzame inrichting van de “dozen” in het landschap. Zie ook de Monitor Landschappelijke impact logistieke bedrijven.

Biobased Verbouwen
Er moeten in Nederland 1 miljoen huizen gebouwd worden. Ook willen we CO2 vastleggen in plaats van uitstoten en het agrarisch landschap duurzamer en aantrekkelijker maken. Door te bouwen met Biobased bouwmaterialen komen deze opgaven bij elkaar. Biobased verbouwen is een term voor het telen van gewassen zoals bomen, vlas en lisdodde, die verwerkt kunnen worden tot biobased bouwmateriaal. Deze vorm van landbouw kan een nieuw perspectief bieden aan boeren, bijdragen aan een mooier en gevarieerder landschap én de basis vormen voor duurzame nieuwbouw en renovatie van onze steden. In 2020 zijn BZK, LNV en een aantal partners de Strategische verkenning Biobased Bouwen gestart. In 2022 is dit onderzoek verdiept met een studie voor Groot Haarzuilens (Utrecht).

Kennis
ONS Landschap draagt bij aan het ontwikkelen en delen van kennis over het landschap. Hiertoe heeft de RCE in opdracht van Ons Landschap zogenaamde Structuurdragers ontwikkeld. Deze Structuurdragers vormen een nieuwe laag in Panorama Landschap waarin de landschapskarakteristieken van 78 regio’s én 14 landschapstypen worden beschreven. De structuurdragers geven aan welke structuren, patronen en elementen “dragers” zijn van die karakteristieken.  

Het cultuurlandschap verandert continu. De afgelopen decennia hebben die veranderingen op veel plaatsen geleid tot een achteruitgang van de cultuurhistorische waarden, belevingswaarde, recreatieve toegankelijkheid en biodiversiteit. De Monitor Landschap geeft de gebruikers objectief in hoe het landschap transformeert door de tijd op verschillende schaalniveaus, zodat zij die veranderingen kunnen duiden, waarderen en desgewenst naar kunnen handelen. De Kustpactmonitor en de Monitor Landschappelijke impact logistieke bedrijven zijn specifieke toepassingen van de Monitor Landschap.

Relatie met andere programma’s
ONS Landschap gaat de dialoog aan met andere departementen en overheden over het vormgeven van Landschapsinclusief omgevingsbeleid. Dit doet zij onder andere door bij te dragen aan het ontwikkelen en voeden van het Nationale Programma voor het Landelijk Gebied (NPLG) . Ook zijn er nauwe banden met het recent gelanceerde Programma Mooi Nederland.

Nationale belangen waar het programma aan raakt

• 2. Leefomgevingskwaliteit
• 10. Beperken van klimaatverandering
• 13. Realiseren van een toekomstbestendige, circulaire economie.
• 18. Voedsel- en agroproductie
• 19. Cultureel erfgoed, landschap en natuur
• 20. Natuur en biodiversiteit

Verantwoordelijk departement en betrokkenen

Het programma ONS Landschap is een samenwerking tussen BZK, OCW, LNV, I&W en EZK en andere overheden en maatschappelijke organisaties.

Voor meer informatie kunt u een bericht sturen naar onslandschap@minbzk.nl